ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΜΑΡΙΛΕΝΑΣ ΦΩΚΑ ΣΤΟ '' AΡΧΕΙΟ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ '' ΤΟΥ ΛΕΟΝΤΙΟΥ ΠΕΤΜΕΖΑ.
Πρόκειται για την Διάλεξη της στο Μουσείο Εθνικής Αντίστασης Ηλιούπολης στα πλαίσια παράλληλης εκδήλωσης με την ατομική της έκθεση με τίτλο ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ (IN HOC SΙGNO VINCES .
'' Όταν η Νιτσεϊκή φιλοσοφία συναντάει τον ποιητικό λόγο.
Στην ποιητική συλλογή ΑΡΧΕΙΟ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ του Λεόντιου Πετμεζά διαμφισβητείται καταλυτικά η ουσιώδης βάση του Νιτσεϊκού φιλοσοφικού ιδεώδους. Η δημιουργία και αυτοπραγμάτωση του ΥΠΕΡΗΡΩΑ που είναι το κυρίαρχο μοντέλο των σύγχρονων κοινωνιών δεν φαίνεται να είναι εφικτή στο δοσμένο κοινωνικό πλαίσιο που περιγράφεται στην εν λόγω συλλογή.
Οι μορφές του, που εντάσσονται με αμεσότητα στο λόγο, ένα ζευγάρι σε διάλογο, έχουν έντονο το στοιχείο του αντιήρωα. Ξεκινούν ένα ταξίδι αυτογνωσίας τη στιγμή που έρχονται αντιμέτωποι με την οδυνηρή συνειδητοποίηση μιας ουσιαστικής έλλειψης: αυτής της ελευθερίας τους.
Στην προσπάθεια τους να την κατακτήσουν επιχειρούν μία συστηματική, Αριστοτελικού τύπου προσέγγιση, αυτή της καταγραφής και της αρχειοθέτησης της συνειδησιακής τους λειτουργίας όπως ορίζεται η νοητική δυνατότητα ενός οργανισμού μέσω της οποίας γνωρίζει και κατανοεί τον εαυτό του, το περιβάλλον του, τα συμβαίνονταγύρω του και μέσα του και αντιλαμβάνεται την αίσθηση της «θέσης» και της σημασίας του στον κόσμο αλλά κυρίως των συνεπειών των πράξεων του.
Οι αντιήρωες του Λεόντιου Πετμεζά σε μια προσπάθεια αξιολόγησης της οδυνηρής κατάστασης στον οποία βρίσκονται αναζητούν όχι μόνο μέσω αυτής της διαδικασίας την αιτία της πτώσης τους αλλά την λύτρωση.
Ο όρος συνείδηση που χρησιμοποιείται σαν τίτλος της συλλογής, είναι μια λέξη κλειδί που μέσα της κρύβεται η αιτία της συγκεκριμένης προβληματικής και η λέξη αρχείο μια λέξη δάνειο από την νομική επιστήμη καταδεικνύει την μεθοδολογία προσέγγισης της.Κατά την φιλοσοφική θεώρηση του Νίτσε σχετικά με λειτουργία της συνείδησης «Οι ηθικοί άνθρωποι αισθάνονται αυτοϊκανοποίηση όταν έχουν τύψεις συνείδησης» (Νίτσε).
Από την αρχαιότητα έως και τις μέρες μας η συνείδηση είναι ταυτόσημη έννοια με το καλό και το ηθικό: Ελευθερία είναι η ήρεμη συνείδηση κατά τον Περίανδρο. Αν διαφεύγεις την επίκριση των άλλων, μην ελπίσεις να διαφύγεις τη δική σου (Βολτέρος). Η καθαρή μου συνείδηση είναι πιο σημαντική απ’ όλα αυτά που λένε οι άλλοι (Κικέρων).
Η ειλικρίνεια είναι το μοναδικό στερεό έδαφος για κάθε συνείδηση (Καντ).
Αυτή η μικρή σπίθα της ουράνιας φωτιάς, η συνείδηση (Ουάσιγκτον).
Η συνείδηση είναι αυτός ο ίδιος ο Θεός παρών εντός του ανθρώπου (Β. Ουγκώ). Ακόμα και στους μηδενιστές φιλοσόφους υπάρχει αυτή η ερμηνεία για τη φύση της συνείδησης.
Τιμή: εξωτερική συνείδηση, συνείδηση: εσωτερική τιμή (Σοπενχάουερ), ενώ οι Άγιοι Πατέρες συνιστούν στους Αδελφούς «προσπάθειά για να φυλάξουμε τη συνείδησή μας άγρυπνη.
Ας φροντίσουμε, αδελφοί μου, να φυλάμε τη συνείδησή μας, όσο ακόμα βρισκόμαστε σ’ αυτόν τον κόσμο, χωρίς να την προκαλούμε να μας ελέγξει για κάποιο πράγμα, χωρίς να την καταπατούμε σε τίποτα απολύτως ούτε και στο ελάχιστο και να συμμορφωνόμαστε με τις υποδείξεις της» (Αββάς Δωρόθεος).
Ο ίδιος ο Σωκράτης έπαιζε τον ρόλο της συλλογικής συνείδησης της Αθηναϊκής κοινωνίας όπου «μέσα από τη διαδικασία της μαιευτικής έφτανε στην αλήθεια.
Ο ΥΠΕΡΑΝΘΡΩΠΟΣ του Νίτσε δεν έχει σύγκρουση με τη συνείδησή του.
Έχει περιέλθει σε μια κατάσταση όπως την ορίζει ο Βασίλη Κλιουτσέφκι της ελευθερίας από την συνείδηση.
Ο ποιητής Λεόντιος Πετμεζάς μιλάει για μια το όραμα μιας άλλης συνείδησης καθώς αντιλαμβάνεται ότι πλέον η κοινωνική συνείδηση λειτουργεί με έναν ανορθόδοξο τρόπο.
Αυτός ο απολογισμός και η αρχειοθέτηση της συνείδησης στο ΑΡΧΕΙΟ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ καταλήγει σε ένα ακόμα δυσάρεστο εύρημα.
Ο άνθρωπος είναι δεν ελεύθερος να έχει την ταυτότητα που θα ήθελε και θα του ταίριαζε ώστε να είναι σε θέση κατακτήσει την ελευθερία του.
Όπως αποφαίνεται ο Νίτσε στο Λυκόφως των Ειδώλων «ότι δε με σκοτώνει με κάνει ’πιο δυνατό» .
Οι αντιήρωες του Λεόντιου Πετμεζά ήρθαν αντιμέτωποι με τις απαιτήσεις του δοσμένου κοινωνικού πλαισίου αλλά δεν κατάφεραν να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων καθώς «σέρνονται {οι άνθρωποι} σαν αράχνες ... με κομμένα τα γόνατα,... ζητιάνοι έξω από κλειστές θύρες ...χαμένη η δέηση για κοινή απόδραση..,» και βρίσκονται μετέωροι στο κρεμασμένο σκοινί ανάμεσα στο ζώο στον Υπεράνθρωπο τον οποίο δεν μπορούν να προσεγγίσουν.
Επιλέγοντας το Νιτσεϊκό μοντέλο κατανοούν την αναγκαιότητα της αυτοεξέλιξης εφόσον δεν καλύπτονται από το καθ’ ομοίωσίν ενός Θεού τον οποίο θεωρούν ανύπαρκτο και επομένως οφείλουν να Τον υποκαταστήσουν με το να νοηματοδοτήσουν οι ίδιοι αυτοί τον κόσμο γύρω τους όπως επιτάσσει η θεωρία του Υπαρξισμού.
Η πίστη και η εμμονή στην καλοσύνη και καρτερικότητα του Χριστιανικού ιδεώδους τεκμαίρεται ότι προέρχεται από μια μεθοδευμένη προσπάθεια δημαγωγών εξαύλωσης του μαζανθρώπου που οχυρωμένοι οι κατήγοροι πίσω από μια βιτρίνα ηθικής καθιστά τον αθώο ένοχο με κληροδότημα την πτώση των προγόνων του.
Η επιθυμητή ηθική δεν φοράει άσπρο χιτώνα αλλά κόκκινο.
Ζουν μια εφάμαρτη κατάσταση, όχι Χριστιανικού τύπου αλλά αδυναμίας εξέλιξης που ισοδυναμεί κατά τον Νίτσε με αμαρτία.
Η ζωή και η φύση έχει αδικίες και ανισότητες.
Η αμαρτία είναι συνυφασμένη με την ίδια την ζωή.
Στο «Τάδε Εφη Ζαραθούστρα» η λήψη νερού αξιολογείται σαν μια σαφής διάπραξη αμαρτίας εφόσον φέρνει στο θάνατο τους χιλιάδες μικροοργανισμών που διαβιούν στην πηγή και μετέχουν εκείνη τη στιγμή στο μυστήριο της ζωής. Άρα αρετή είναι η επικράτηση του δυνατού.
Στην αποτυχία να είναι δυνατοί οι αντιήρωες σε ατέλειωτες Σισύφιες διαδρομές πόνου βιώνουν την απόρριψη και διακατέχονται από ηττοπάθεια.
Θεσμοί και ιδανικά, ιδεολογίες, τέχνη και πολιτική αλλά και σκοτεινά κέντρα εξουσίας τους παραπλανούν και τους αποπροσανατολίζουν φέρνοντάς τους όλο και ποιο μακριά από την λύση της τραγωδίας τους και τη κάθαρση με μια αργών ρυθμών κλιμάκωση.
Αυτή η τραγικότητα της ύπαρξης τους αποκαλύπτεται μέσα από έναν συνεχόμενο δυϊσμό σε αντιπαράθεση.
Άνθρωπος Θεός, Άνθρωπος - Υπεράνθρωπος, Άνθρωπος-Φύση, Φως- Σκοτάδι, Γήινο στοιχείο, Υγρό στοιχείο.
Από αισθητικής άποψης στο ΑΡΧΕΙΟ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ κυριαρχούν οι έντονες εικόνες που με την εκρήξεις του φωτός δημιουργούν το στοιχείο του ξαφνιάσματος και δημιουργούν το υπόβαθρο για την ενεργοποίησή τους ενώ γίνονται αναφορές κυρίως στην αίσθηση της αφής μέσω της οποίας αναμένεται να ανοίξει ένας δίαυλος επικοινωνίας με τον άλλο άνθρωπο δείχνοντας μια στροφή από τον ορθολογισμό που αδυνατεί να απαντήσει το φιλοσοφικό ερώτημα των αιτιών αποτυχίας του μοντέλου στον εμπειρισμό.
Στην αναμενόμενη κατάσταση αναγέννησης επιστρατεύεται ένα σκηνικό φυσικού τοπίου, με κυρίαρχα στοιχεία τα ρόδα τα οποία σχετίζονται με τον κύκλο, τον κύκλο της ζωής τον τροχό και τον ήλιο σαν σύμβολα πνευματικής αναγέννησης.
Η χαμηλή ένταση των ήχων που χρησιμοποιούνται σε επίπεδο ψιθύρων, ή αέρα δημιουργεί την εντύπωση ενός νεκρού ηχοτοπίου που συνάδει με την κατάσταση της ακινησίας, της ματαίωσης, της μη εξέλιξης, της απουσίας διαλόγου αλλά και του κίβδηλου.
Ο στίχος είναι ελεύθερος, ο λόγος αφαιρετικός που καλεί τον ακροατή να συμπληρώσει το νόημα του, οι λέξεις αιχμηρές και τα νοήματα κατά παράθεση καταδεικνύουν την αδυναμία της ολοκλήρωσης της ανθρώπινης ύπαρξης.
Το σκηνικό συμπληρώνεται κατάλληλα με τα σχεδιαστικά συμπλέγματα του εικαστικού καλλιτέχνη Κώστα Ευαγγελάτου με τις αιχμηρές απολήξεις, τους λαβυρινθώδεις σχεδιασμούς και τα επαναλαμβανόμενα σε σημεία μοτίβο, που είτε ενσωματώνονται στο κείμενο και αποτελούν ένα σώμα με αυτό μεταφέροντας δυνατότερο το ίδιο μήνυμα του ποιητή, είτε στέκονται απέναντι από αυτό και το αντικατοπτρίζουν.
Σαφείς αναφορές υπάρχουν μέσα από το χωροχρόνο της ποιητικής δράσης στο αρχετυπικό πρότυπο της Εδέμ που έξω από αυτή ο άνθρωπος είναι ανίκανος να αυτοπραγματωθεί αλλά και την καινούργιας Εδέμ που επιζητείται. Υπάρχουν έντονα μυστικιστικά στοιχεία και παραπομπές σε τελετουργικούς πρακτικές με την χρήση λέξεων όπως «ναός» χώρος με χορούς και χιτώνες που είναι ενδύματα υποδηλώνουν μορφές εξουσίας...
Η παρουσία της φύσης χρησιμοποιείται ως σκηνικό δράσης επιτείνει το μυστικιστικό κλίμα με τις αναφορές στο έλατο ενός επίσης παγανιστικού, μυστικιστικού συμβόλου ευρισκόμενο κυρίως στον Κέλτικο πολιτισμό που χρονολογείται από το ευρωπαϊκό πρώιμο μεσαίωνα (πριν το 900 μ.Χ.) και συγκεκριμένα στους Δρυίδες (ιερατική τάξη των Κελτών) και ήταν φορέας γνώσης και αποκάλυψης.
Σαν στοιχείο και σαν εικόνα το συμμετρικό κωνικό, πυραμιδοειδές σχήμα τους δημιουργεί σκηνικό έντασης στον ζωγραφικό πίνακα του ποιήματος ενισχυμένο από τον χρωματικό διάλογο και την αλληλεπίδραση στα δυο κυρίαρχα χρώματα το κόκκινο και το πράσινο που παραπέμπουν σε παιχνίδι εξουσιών ανάμεσα σε δυνάμεις των στοιχείων της φύσης.
Κυρίαρχα μοτίβα στο ΑΡΧΕΙΟ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ η προσδοκώμενη ελευθερία που ταυτίζεται με τη γνώση και το φως. Το φως, μια αυθύπαρκτη οντότητα φορέας χαράς και ευτυχίας που η επίδραση του είναι μεν καταλυτική αλλά η ουσία του δεν έχει πλήρως κατανοηθεί.
Στο Χριστιανισμό μιλάμε για το Άκτιστο Φως, και την Τρισήλιο Θεότητα και σε άλλες θρησκείες για απλώς για Φώτιση.
Το φως γίνεται αισθητό εμπειρικά μέσω των οφθαλμών.
Οι οφθαλμοί κέντρα αποδοχής του έχουν σχετισθεί με κέντρα συνείδησης και γνώσης του ανθρώπου και θεωρούνται καθρέφτης της ψυχής.
Απώτερος σκοπός η καθολική αναγέννηση.
Το φως από τον Πύρινο δίσκο του ήλιου αναμένεται να προέλθει με ανατολή σαν διαδικασία γέννησης μέσα από το υγρό στοιχείο που είναι στοιχείο φυγής.
Εν κατακλείδι, στο ΑΡΧΕΙΟ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ του Λεόντιου Πετμεζά ο Άνθρωπος γνώστης την αλγεινής κατάστασης που περιήλθε όταν συνειδητοποίησε το πεπερασμένο της ελευθερίας του αγωνίστηκε αλλά δεν δικαιώθηκε μέσω του μοντέλου της Νιτσεϊκής φιλοσοφίας, καθώς δεν κυριάρχησε στο περιβάλλον του παρά παρέμεινε σε μια καθήλωση πότε εμποδισμένος από ενδογενείς ψυχολογικούς παράγοντες άκαρπων «ιχνηλασιών» όντας «εκπρόθεσμος» και παγιδευμένος σε «κυκεώνες αρνητικών σκέψεων» και πότε από εξωγενείς κυνηγώντας αναποτελεσματικές ατομικές μεθόδους και τεχνικές ή προερχόμενους από το περιβάλλον.
Η εντρύφηση σε μια φιλοσοφία υπερίσχυσης δεν μπόρεσε να του παρέχει το εφαλτήριο για τον ΥΠΕΡΑΝΘΡΩΠΟ αποδεικνύοντας την αδυναμία του μοντέλου αυτού σε αυτήν την περίπτωση.''
Μαριλένα Φωκά (ΜΑ)
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου